Page 47 - 10-sinif-biyoloji-beceri-temelli

2.
ÜNİTE KALITIMIN TEMEL İLKELERİ

KONULAR

• KALITIMIN GENEL ESASLARI - I
• KALITIMIN GENEL ESASLARI - II
DATA YAYINLARI
• GENETİK VARYASYONLARIN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİ

KALITIMIN GENEL ESASLARI - I
Kalıtım: Canlıların sahip olduğu özelliklerin dölden döle aktarılması olayıdır.
Genetik: Aynı tür canlılar arasında benzerliklerin ve farklılıkların nasıl ortaya çıktığını, genlerin yapısını, işle-
yişini inceleyen bilim dalıdır.
● Kalıtımla ilgili bazı kavramlar şunlardır;
Karakter: Canlılarda genlerin etkisi sonucu ortaya çıkan bireyler arasında çeşitlilik gösteren ve nesilden
nesile aktarılan niteliklerin her biridir. Saç rengi, göz rengi, kan grubu örnek verilebilir.
Özellik: Bir karakterin her bir farklı türüne denir. İnsanda göz rengi bir karakter; karakterin siyah, mavi, ela
olması bir özelliktir.
Gen: DNA üzerinde yer alan bir karakterin oluşumunda rol oynayan kalıtsal özellikleri şifreleyen birimlerdir.
Genler harflerle gösterilir. Bir karakter için aynı harfin büyüğü veya küçüğü kullanılabilir.
Homolog kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen şekil ve büyüklük bakımından benzer olan aynı
karakterin kalıtımında görev alan kromozomların her biridir.
Alel Gen: Homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında yer alan aynı karaktere etki eden genlerdir.
Lokus: Homolog kromozomlarda genlerin bulunduğu bölgelerdir.
Diploit hücre: Eşeyli üreyen canlıların vücut hücrelerinde biri anneden diğeri babadan gelen iki takım kromo-
zoma sahip hücrelerdir. 2n ile gösterilir.
Haploit hücre: Tek takım kromozoma sahip hücrelerdir. n ile gösterilir.
Homozigot (Arı, saf) Döl: Bir karaktere etki eden genlerin aynı alellere sahip olması durumudur. AA, BB, cc
şeklinde gösterilir.
Heterozigot (Melez, hibrit) Döl: Bir karaktere etki eden genlerin birbirinden farklı alellere sahip olması
durumudur. Aa, Bb, Cc şeklinde gösterilir.
Genotip: Döllenme sonucu canlıya aktarılan genlerin tamamıdır.
Fenotip: Canlının kalıtım ve çevrenin etkisiyle dış görünüşünde gözlenen, ölçülen özelliklerin tamamıdır.
Baskın (Dominant, başat) Gen: Heterozigot durumda canlının fenotipinde özelliğini gösteren genlerdir. Büyük
harfle gösterilir. Kıvırcık saç, kahverengi göz rengi baskın karakterli özelliklerdir.
Çekinik (Resesif) Gen: Yalnızca homozigot durumda canlının fenotipinde özelliğini gösteren genlerdir. Küçük
harfle gösterilen genlerdir. Baskın genler çekinik genlerden önce yazılır. Düz saç, mavi göz rengi çekinik
karakterli özelliklerdir.
● Aynı özelliğe ait baskın ve çekinik genler için aynı harf ile gösterilir. K kıvırcık saç genini gösteriyorsa k
harfi ise düz saç genini gösterir.
A A
Bağlı Gen: Aynı kromozom üzerinde bir arada bulunan genlerdir. A A B B
Bağımsız Gen: Farklı kromozomlar üzerinde bulunan genlerdir. B B Bağımsız gen
Parantel (Atasal) Kuşak: Genetik çaprazlamlarda ebeveynin oluşturduğu kuşak- Bağlı gen
tır. P harfi ile gösterilir. Oluşan yavrular filial (oğul döl, nesil) kuşağını oluşturur.
F ile gösterilir.
Çaprazlama: Atasal canlılarda belli bir karakterle ilgili gametlerin birleşmesidir.

45