Page 35 - 8. Sınıf Fen Bilimleri Defterim

ÖZETİN ÖZETİ ÜNİTE 2: DNA VE GENETİK KOD

kalıtım

Kalıtımla İlgili Temel Kavramlar

Q Bir canlı türüne ait karakterlerin kuşaktan kuşağa aktarılmasına kalıtım denir. Kalıtım konusuyla ilgilenen bilim dalına kalı-
tım bilimi (genetik bilimi) denir. Kalıtım ile ilgili ilk bilimsel çalışmaları 1860’lı yıllarda Gregor Mendel yapmıştır.
Kalıtımla ilgili bazı kavramlar şunlardır:
Karakter: Bireyler arasında farklılıklar gösteren, nesilden nesile aktarılabilen özelliklere karakter denir.
Homolog Kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen, şekil ve büyüklükleri aynı olan, aynı karakterle ilgili genleri taşı-
yan kromozomlardır.

Q Gen: DNA üzerinde kalıtsal özellikleri şifreleyen bölgelere gen denir. Genler kalıtsal çalışmalarda harflerle gösterilir. Örne-
ğin; bezelyelerde M: mor çiçek rengi, m: beyaz çiçek rengini temsil eder.
Dominant (Baskın) Gen: Etkisini fenotipte daima gösteren gene denir. Büyük harfle gösterilirler. A, B, C, D gibi.
Resesif (Çekinik) Gen: Baskın genle birlikte olduğunda etkisi gizli kalan gendir. Yani fenotipte (dış görünüşte) kendini gös-
termez. Çekinik genlerin etkisini fenotipte gösterebilmesi için saf (homozigot) olması gerekir. Çekinik genler küçük harflerle
gösterilir. a, b, c, d gibi. Bezelye karakterlerinin baskın ve çekinik özellikleri tabloda gösterilmiştir.
İnsanlarda koyu göz rengi açık göz ren-
Tohum Tohum Çiçek Meyve Meyve Çiçeğin Bitkinin gine, uzun boy kısa boya, kıvırcık saç düz
Şekli Rengi Rengi Şekli Rengi Durumu Boyu
saça baskındır.
Baskın Saf (Homozigot, Arı) Döl: Bir
karakter karakteri kontrol eden alel genlerin her
Düz Sarı Mor Düzgün Yeşil Yanda Uzun ikisi de baskın ya da çekinik olmasıdır.
Örnek: UU, uu gibi.
Çekinik
karakter Melez (Heterozigot) Döl: Bir karak-
Buruşuk Yeşil Beyaz Boğumlu Sarı Uçta Kısa teri kontrol eden alel genlerin biri baskın,
diğeri çekinik olmasıdır. Örnek: Uu
Genotip: Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamıdır. Örnek: BB, Bb, bb
Fenotip (Dış Görünüş): Genotip ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüştür. Örnek: B, b
Döllenme (Çaprazlama): Eşeyli üreyen iki türün iki ayrı bireyinden gelen erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleşmesine denir.
Q Mendel’in kalıtım ile ilgili çalışmalarında bezelyeyi kullanmasında bezelyelerin kendi kendini dölleyebilmesi, kısa zamanda çok
döl vermesi, bezelyelerin kolay yetişmesi, karakterlerin kolay izlenmesi, bezelyelerin farklı döl çeşitlerinin olması yer alır.

Tek Karakter Çaprazlamaları

Q Bir karakter bakımından bireylerin çaprazlanmasına tek karakter çaprazlaması denir.
Düzgün Tohum Buruşuk Tohum

Dd X dd

Q Bezelyelerde düz tohum geni buruşuk tohum
genine baskındır. Melez düz ile buruşuk tohumlu
bezelyenin çaprazlanması şekildeki gibidir. Dd Dd dd dd

Genotip: %50 Melez %50 Saf
düz tohumlu buruşuk tohumlu
Fenotip: %50 Düz tohumlu %50 Buruşuk tohumlu

34 8. Sınıf Fen Bilimleri